Het jaarlijkse horrorfeestje “Halloween” staat weer voor de deur. In Amerika razend populair, ook onder christenen, maar is het wel zo onschuldig?
Volgens een aflevering op één van de crimezenders niet. Criminelen maken dankbaar misbruik van de soms ideale omstandigheid dat de dood symbolisch toch al rondwaart en gaan over tot het daadwerkelijk vermoorden van mensen.
Historie
Even heel kort, want echt relevant is het in dit verband niet. Halloween komt voort uit traditionele feesten uit Ierland. Na de opkomst van het christendom hebben paus Bonifatius (5e eeuw). Hij verplaatste het feest naar 13 mei en riep het uit als feestdag voor heiligen en martelaren. Maar hiermee verdwenen de vuurfestivals van oktober en november niet.
Later deed paus Gregory (9e eeuw) geprobeerd om dit heidense feest te verchristelijken door er Allerheiligen en Allerzielen van te maken.
Dat lukte niet volledig en de nieuwe feestdagen vervingen de heidense aspecten niet. 31 oktober stond bekend als “All Hallows Eve” en werd later Halloween.
In de 19e eeuw brachten Ierse immigranten dit “feest” mee naar Amerika. Ook het “trick or treat” was al een oude Ierse en Schotse traditie op de avonden voor Samhain. Met name in Ierland was het de gewoonte om verkleed langs de deuren te gaan en liedjes voor de doden te zingen. Als beloning kreeg men een koekje of cake.
Halloween is door de traditie een evenement met veel symboliek. In dit artikel wil ik een aantal symbolen en attributen benoemen en kort kijken naar hun betekenis
Bezemsteel
Het lijkt me eigenlijk niet dat hier veel over uit te leggen valt. Wie kent het plaatje van de oude toverkol op haar bezemsteel niet? Bij voorkeur dan ook nog eens met een volle maan op de achtergrond.
Bloed
Wat is een horrorfeestje zonder bloed? En waar zien we tegenwoordig geen bloed? In horrorfilms, actiefilms, allerlei games die steeds gewelddadiger en bloediger worden. Vlak voor de coronapandemie werd het in een aantal (nacht)clubs over mensen gespoten, een geflipte rapper bracht satanisch geïnspireerde schoenen op de markt met (zijn eigen?) bloed er in…
Onze zogenaamd beschaafde wereld is feitelijk gewelddadiger en bloediger dan ooit. We denken afstand te hebben genomen van onze onderontwikkelde voorouders. In allerlei heidense religies zien we de noodzaak van bloedoffers, maar feitelijk brengen we die zelf nog steeds met onze hunkering naar geweld.
En tegelijkertijd weten we dat het Bloed van Jezus onze redding bewerkte. Hij was het Enige en Ultieme offer wat God verlangde, zodat de wereld voor altijd van bloedoffers verlost zou zijn.
Is het hele bloederige van Halloween dan ook niet een vorm van spotten met Jezus?
Graven
Al van oudsher verbonden aan welke doodscultus dan ook. Ze komen veelvuldig voor in horrorfilms als portal naar het dodenrijk.
Als christenen weten we dat het niet meer is dan de laatste rustplaats van onze lichamen, maar dat onze ziel op een betere plaats is.
Heksen
In tegenstelling tot wat “moderne heksen” met allerlei campagnes en berichten over zouden willen brengen, zijn heksen, hekserij en tovenaars onlosmakelijk verboden met het rijk der duisternis.
In Amerika heeft een heks een klacht ingediend tegen het gebruik van het stereotype beeld van de heks tijdens Halloween. Zij voelde zich gekwetst omdat hekserij in haar beleving niets te maken heeft met het stereotype beeld van de oude toverkol op haar bezemsteel die staat te roeren in een pan met gifgroene substantie terwijl zij oude vloeken opzoekt in een veel te dik boek.
Ze heeft natuurlijk wel gelijk. De gemiddelde heks zult u op straat niet herkennen, want ze zien er net zo uit als wij. Ze zijn ook vermengd in vele religies en zoeken hun weg vaak in een mix van oosterse religies, westerse overtuigingen, hedonisme, paganisme en satanisme.
Ze willen op hun manier de wereld beter maken (witte magie) en ik wil ook best geloven dat deze groep voornamelijk bestaat uit misleidde mensen die niet doorhebben welke geest er werkelijk achter hun religie steekt.
Opmerkelijk: De vliegende bezem horen we niet veel over in de moderne hekserij, maar het geloof in “vollemaansrituelen” is er nog steeds.
Volgens Toptenz staan de heksen op nummer 1 van de Halloween symboliek
Ogen
Een wat minder bekend symbool, maar wel voorkomend. Ogen worden veel gebruikt in diverse religies. Denk aan het bekende blauwe “Turkse oog”, of “boze oog”. In het Turkse volksgeloof hebben mensen met helderblauwe ogen een ongelukbrengende blik. Een evenzeer ‘blauw oog’ wordt geacht als tegenmiddel te werken en de boze blik af te wenden.
We kennen allemaal wel het alziend oog van de vrijmetselarij en vele andere religies. In bekende films komt het oog voor, en eigenlijk altijd in occulte of kwade zin.
In Harry Potter als oog van Dwaaloog, de leraar “Zwarte kunst”, dus negatief. En in Lord of the Rings als het vurige oog van Sauron, feitelijk satan, wat vernietigd moet worden, dus ook negatief.
Pompoenen (Jack ‘O Lanterns)
Eigenlijk had ik hier natuurlijk mee moeten beginnen, want wie kent niet de uitgeholde pompoen met grimas en een waxinelichtje er in?
Deze traditie komt uit Engeland, maar ondanks dat een behoorlijk deel van de Amerikanen van Engelse oorsprong is, is deze traditie niet direct overgewaaid. Volgens een Amerikaanse site over Halloween was het oorspronkelijk zo dat de kinderen die van deur naar deur trokken een uitgeholde knol met een kaars er in met zich meedroegen om hun reis te verlichten.
Dat lijkt mij meer op de St. Maartentraditie die we in Nederland kennen.
Pas later is de Engels/Keltische heidense praktijk van uitgeholde pompoenen opgekomen.
Een legende zou aan deze traditie ten grondslag kunnen leggen (zie ook Toptenz).
Een Ier, genaamd “Stingy Jack” was een dronkaard en grappenmaker, en hij kreeg het voor elkaar om zowel de duivel als God boos te maken. Hij stierf en noch de hel, noch de Hemel wilden hem, dus was hij veroordeeld tot het rondzwerven op de aarde.
Hij droeg een uitgeholde knol met een kaars er in om zijn weg te verlichten en om te voorkomen dat hij bij hen aanklopte maakte de Ieren enge “Jack O’Lanterns” rond hun huizen om hem uit de buurt te houden.
Skeletten, schedels
Wat is Halloween of horror zonder skeletten, botten en doodskoppen? Het is een teken van de dood. Veel religies gebruiken schedels als dit teken, maar denk bijvoorbeeld ook aan de waarschuwing op verpakkingen met giftige stoffen. Het is dus niet altijd een religieuze betekenis.
Piraten gebruikten een zwarte vlag met doodskop en gekruiste botten om angst aan te jagen.
Ook in het christendom kennen we het gebruik van de schedel als symbool van de dood wel. De band Mortification gebruikt de schedel in hun logo doorboord met een zwaard als symbool dat Jezus aan het Kruis de dood heeft overwonnen.
Spinnen
Voor veel mensen op een normale dag al angstaanjagend genoeg. Maar veelal worden ze in horrorverhalen en films gebruikt om angst aan te jagen. Ze staan symbool voor vijandschap en huizen in donkere holen en op enge plaatsen waar je liever niet wilt zijn.
Spoken
Wat is er beter om van te griezelen dan een spook? Een spook is een symbool voor de geest van een dode die de aarde bezoekt. Dit is nauw verbonden met het vieren van de “Dag der doden” in Mexico, waarbij onder meer spookkoekjes uit worden gedeeld
Halloween is ook nauw verbonden met het heidense Samhain, een traditioneel Keltisch spiritueel festival wat het einde van de zomer en het einde van de oogst vierde, waarbij mais en tarwe werden gebruikt als symbolen.
Maar Samhain betekende meer. Men geloofde ook dat tijdens Samhain de barrières tussen de fysieke en de geestelijke wereld tijdelijk waren weggenomen. Vergelijkbaar met het Mexicaanse “Dag der doden” dus.
Tovenaars
De mannelijke variant van heksen. Een meester in occulte krachten en kennis. Net als heksen voert hij rituelen uit, gebruikt magische formules en bezweringen, vervloekingen.
Traditioneel weergegeven als iemand met een punthoed, lange baard en staf.
Vampiers/vleermuizen
Toen vorig jaar de wereld in een ongekende angst gestort werd vanwege een – naar later bleek – vrijwel onschuldig virus, kwamen de verhalen dat dit virus voort zou komen uit vleermuizen in China (waar ze gegeten worden!) al snel los.
De toch al enge reputatie van vleermuizen werd voor de hele wereld nog eens bevestigd.
Vleermuizen komen aan hun enge reputatie vanwege één variant, de vampiervleermuis. Deze komt voor in Midden- en Zuid-Amerika en is het enige zoogdier wat zich met bloed voedt. Hierdoor zijn ze in het westen gerelateerd aan occulte praktijken, dood en vampiers.
De meeste vleermuizen zijn echter niet gevaarlijk en voeden zich met muggen en kleine vliegjes. Het zijn nachtdiertjes en ook in Nederland zie je ze regelmatig ’s avonds vliegen, met name buiten woongebieden. Ze schuilen vaak in kerktorens en schuren van boerderijen.
Grappig is dat zij in het oosten vaak geluk representeren en dus een positieve reputatie hebben.
Vuur
Een wat minder bekend element, maar dit vindt zijn oorsprong in de traditionele heidense vuurfeesten. In deze periode liet men de haardvuren in de huizen uit gaan om de oogst binnen te halen. Als de oogst was voltooid vierde de gemeenschap samen met druïde priesters feest en werd en gemeenschappelijk vuur ontstoken door een draaiend wiel waar vonken van af kwamen. Dit representeerde de zon.
De bewoners van de gemeenschap namen een brandend stuk hout mee van dit gemeenschappelijke vuur om hun eigen haarden weer aan te steken.
Later, in de Middeleeuwen, veranderde dit gebruik en werden de vuren dichter bij huis aangestoken en zouden dienen om de boerderij te beschermen tegen feeën en heksen.
In deze tijd begonnen ook de uitgeholde pompoenen hun intrede te doen.
Zwarte katten
Ook deze symboliek komt voort uit oude Keltische religies. Zij dachten dat katten de gereïncarneerde zielen van mensen waren en dat zij de toekomst konden zien. Ook werd er ronde de 12e eeuw geloofd dat heksen in zwarte katten konden veranderen. Zelfs degenen die hier sceptisch over waren geloofden wel dat heksen en katten een lijntje hadden.
Vaak werd geloof dat de meeste vrijgezelle vrouwen heksen waren en veel vrijgezelle vrouwen hadden, net als tegenwoordig, katten.
In de 16e en 17e eeuw werden er in diverse culturen vreugdevuren ontstoken in juni en daarbij werden katten in het vuur gegooid. Deze praktijk werd door koning Louis XIV verboden, maar werd in Franse dorpen nog meer dan honderd jaar volgehouden.
Ook in andere culturen komen we bijgeloof over zwarte katten tegen. In Japen vindt het zijn oorsprong in de legende van een zwarte vampierkat die een prachtige jonge vrouw, uiteraard de aanstaande van een prins,, vermoordde en daarna haar gedaante aan kon nemen.
Bij de Egyptenaren staat een zwarte kat symbool voor de kracht van Ra, en wordt in verband gebracht met de duivel. Dit bijgeloof verspreidde zich naar Europa, waarna de zwarte kat ook hier gezien werd als duivels dier.
Conclusie
Is het niet opmerkelijk dat Halloween/Samhain en Dag der doden, allemaal op dezelfde dag gevierd worden? Historisch gezien dan. Tegenwoordig leven we in een globaal dorp, maar een paar eeuwen geleden was er amper contact tussen de Kelten en de Mexicanen.
Wat moeten we hier als christenen mee?
Dat is natuurlijk ieders persoonlijke overtuiging (Rom. 14:1-15), maar let ook op vers 15…
Halloween is een evenement met alleen maar symboliek uit het rijk der duisternis. Dan heb ik het niet over een simpel doodskopje, Golgotha betekent ook schedelplaats, en bij piratenfeestjes zie je die ook, maar de symboliek tijdens Halloween gaat veel en veel verder, zoals we hierboven hebben kunnen zien.
Persoonlijk geloof ik ten aanzien van Halloween dat we geen deel moeten nemen aan “de onvruchtbare werken der duisternis”. In een poging ze te ontmaskeren heb ik dit artikel dan geschreven.